Vandaag 125 jaar geleden, op 29 september 1899, werd in het
Hongaarse Boedapest journalist, coureur, kunstenaar, effectenhandelaar en
vooral uitvinder László József Bíró geboren. In 1930 wist hij al naam te maken
met de uitvinding van een automatische versnellingsbak, waarvan het patent
aangekocht werd door General Motors. Maar zijn grote reputatie vestigde hij met
de balpen, waarvan er nog altijd 14 miljoen per dag over de toonbank rollen.
(tekst: Wim Meijer)
Ergernis
Soms zijn uitvindingen uit nood geboren. Bij de Hongaarse
journalist Laslo Biro was die nood hoog. Hij ergerde zich groen en geel aan
alle tekortkomingen van de vulpen. Dagelijks liep hij er in zijn werk tegenaan
dat hij op de meest ongelukkige momenten zijn pen moest bijvullen, er vlekken
ontstonden op het papier of de inkt was ingedroogd, waardoor hij een pen van
anderen moest lenen. Dat moest toch anders kunnen!
Laslo Biro (foto: Wikipedia)
Drukinkt
Bij een bezoek aan een drukkerij in 1938 viel het Biro op
dat drukinkt voor kranten veel sneller droogde dan de inkt van een vulpen,
waardoor er geen vlekken ontstonden. Dit bracht hem op het idee om diezelfde
inkt in een vulpen te gebruiken. Dit bleek echter geen succes. Omdat de
drukinkt te stroperig was vloeide het niet door de penpunt. Maar daar legde
Biro zich niet zomaar bij neer. Samen met zijn broer Georg, een apotheker,
ontwikkelde hij een nieuwe penpunt met daarin een kogeltje dat de inkt uit een patroon
over het papier uitrolde. Daarbij fungeerde het kogeltje meteen als afsluiter
van het inktreservoir, waardoor de inkt niet kon uitdrogen.
foto: Unsplash - Andrew Dawes
Via Parijs naar Argentinië
Nog voordat de joodse gebroeders Biro hun uitvinding konden
vastleggen waren ze echter genoodzaakt om Hogarije te verlaten vanwege de
opkomst van het nationaalsocialisme. In 1938 vluchtten ze naar Parijs waar ze
hun uitvinding verder uitwerkten en op 15 februari 1939 patenteerden ze hun
balpen.
Het in productie nemen van het nieuwe schrijfgerei zou
echter nog enkele jaren op zich laten wachten. Nadat Parijs door de Duitsers
was bezet vluchtte Laslo Biro met zijn broer in 1941 naar Argentinië. Daar
ontwikkelden ze de balpen verder door en vroegen op 10 juni 1943 een nieuw
patent aan, waarna ze het bedrijf ‘Biro Pens of Argentina’ oprichten. Met de
medewerking van het bedrijf Eterpen werd de balpen succesvol in de Argentijnse
markt gezet. En al snel volgde ook de Britse Royal Air Force als klant, omdat
bleek dat de balpennen altijd bleven schrijven, terwijl de inkt in vulpennen op
grote hoogte bevroor. Deze Britse ‘legerpennen’ werden onder licentie
geproduceerd door de Miles-Martin Pen Company.
Advertentie voor de eerste balpen in Argentinië, de Birome (foto: Wikipedia)
Imitaties
Voor de gebroeders Biro leek de wereld er vanaf dat moment
mooi uit te zien. Vooral ook, toen Eberhard Faber Company $500,000 betaalde om
de pennen voor de Verenigde Staten te produceren. Alleen bleek er één probleem:
Voor Amerika moest apart patent worden aangevraagd, en dat waren de broers
vergeten. Het gevolg was dat al een maand nadat de eerste balpennen via
Eberhard Faber op de Amerikaanse markt verschenen er meteen een ‘kaper’ op de
kust was in de persoon van Milton Reynolds, een zakenman uit Chicago, die zijn
eigen versie van de pen op de markt bracht.
Marcel Bich
Uiteindelijk zouden de imitatiepennen geen lang leven zijn
gegund. Weliswaar was de techniek van de gebroeders Biro gebruikt, maar de
uitvoering bleek verre van ideaal. Veel van de Reynoldspennen bleken vaak te
weigeren of te vlekken, waardoor al snel de populariteit van de balpen tot een
nulpunt daalde.
Dat veranderde toen de Fransman Marcel Bich zich op de
balpen stortte. In 1948 kocht hij het patent van de gebroeders Biro voor een
bedrag van 2 miljoen dollar, en maakte op basis van dat patent een zogenaamde
‘wegwerppen’. Hij bracht de pen op de markt onder de naam Bic Cristal en
veroverde daarmee bijna de complete balpenmarkt.
Hoe sterk het concept van Marcel Bich was mag blijken uit
het feit dat nu, ruim 75 jaar later, diezelfde Bic Cristal nog altijd
wereldwijd de meest verkochte balpen is. De pen wordt verkocht in 160 landen en
dagelijks gaan er ongeveer 14 miljoen van over de toonbank.
Bic Cristal multifunctioneel
Waar die
populariteit aan te danken is? Wellicht de prijs en de multifunctionaliteit. Op
dit moment betaal je voor een Bic Cristal in wat grotere verpakkingen rond de €
0,20. Voor dat geld kun je nog eens een pennetje verbruiken. En wat de multifunctionaliteit
betreft: Behalve dat je ermee kunt schrijven blijkt het ook de ideale pen om op
te kluiven op stressvolle momenten, om propjes mee te schieten naar saaie
leraren en zelfs… om een moord mee te plegen!
Balpenmoord
In 1991 werd namelijk een vrouw dood in haar huis gevonden
met een 14 centimeter lange Bic-Cristal in haar rechter oogkas. Hoewel zijn
schuld nooit waterdicht is bewezen werd de zoon ervan verdacht dat hij de pen
als pijl had gebruikt in een kruisboog, en daarmee het dodelijke schot had
gelost. Omdat de forensisch rechercheurs echter niet konden uitsluiten dat ze
misschien zelf in de pen was gevallen werd de zoon alsnog in Hoger Beroep
vrijgesproken.