Uitvinder balpen 125 jaar: ‘Je kunt mee schrijven, er op kluiven, propjes schieten en zelfs… moorden!’

Vandaag 125 jaar geleden, op 29 september 1899, werd in het Hongaarse Boedapest journalist, coureur, kunstenaar, effectenhandelaar en vooral uitvinder László József Bíró geboren. In 1930 wist hij al naam te maken met de uitvinding van een automatische versnellingsbak, waarvan het patent aangekocht werd door General Motors. Maar zijn grote reputatie vestigde hij met de balpen, waarvan er nog altijd 14 miljoen per dag over de toonbank rollen.

Soms zijn uitvindingen uit nood geboren. Bij de Hongaarse journalist Laslo Biro was die nood hoog. Hij ergerde zich groen en geel aan alle tekortkomingen van de vulpen. Dagelijks liep hij er in zijn werk tegenaan dat hij op de meest ongelukkige momenten zijn pen moest bijvullen, er vlekken ontstonden op het papier of de inkt was ingedroogd, waardoor hij een pen van anderen moest lenen. Dat moest toch anders kunnen!

Bij een bezoek aan een drukkerij in 1938 viel het Biro op dat drukinkt voor kranten veel sneller droogde dan de inkt van een vulpen, waardoor er geen vlekken ontstonden. Dit bracht hem op het idee om diezelfde inkt in een vulpen te gebruiken. Dit bleek echter geen succes. Omdat de drukinkt te stroperig was vloeide het niet door de penpunt. Maar daar legde Biro zich niet zomaar bij neer. Samen met zijn broer Georg, een apotheker, ontwikkelde hij een nieuwe penpunt met daarin een kogeltje dat de inkt uit een patroon over het papier uitrolde. Daarbij fungeerde het kogeltje meteen als afsluiter van het inktreservoir, waardoor de inkt niet kon uitdrogen.

Nog voordat de joodse gebroeders Biro hun uitvinding konden vastleggen waren ze echter genoodzaakt om Hogarije te verlaten vanwege de opkomst van het nationaalsocialisme. In 1938 vluchtten ze naar Parijs waar ze hun uitvinding verder uitwerkten en op 15 februari 1939 patenteerden ze hun balpen.

Het in productie nemen van het nieuwe schrijfgerei zou echter nog enkele jaren op zich laten wachten. Nadat Parijs door de Duitsers was bezet vluchtte Laslo Biro met zijn broer in 1941 naar Argentinië. Daar ontwikkelden ze de balpen verder door en vroegen op 10 juni 1943 een nieuw patent aan, waarna ze het bedrijf ‘Biro Pens of Argentina’ oprichten. Met de medewerking van het bedrijf Eterpen werd de balpen succesvol in de Argentijnse markt gezet. En al snel volgde ook de Britse Royal Air Force als klant, omdat bleek dat de balpennen altijd bleven schrijven, terwijl de inkt in vulpennen op grote hoogte bevroor. Deze Britse ‘legerpennen’ werden onder licentie geproduceerd door de Miles-Martin Pen Company.

Voor de gebroeders Biro leek de wereld er vanaf dat moment mooi uit te zien. Vooral ook, toen Eberhard Faber Company $500,000 betaalde om de pennen voor de Verenigde Staten te produceren. Alleen bleek er één probleem: Voor Amerika moest apart patent worden aangevraagd, en dat waren de broers vergeten. Het gevolg was dat al een maand nadat de eerste balpennen via Eberhard Faber op de Amerikaanse markt verschenen er meteen een ‘kaper’ op de kust was in de persoon van Milton Reynolds, een zakenman uit Chicago, die zijn eigen versie van de pen op de markt bracht.

Uiteindelijk zouden de imitatiepennen geen lang leven zijn gegund. Weliswaar was de techniek van de gebroeders Biro gebruikt, maar de uitvoering bleek verre van ideaal. Veel van de Reynoldspennen bleken vaak te weigeren of te vlekken, waardoor al snel de populariteit van de balpen tot een nulpunt daalde.

Dat veranderde toen de Fransman Marcel Bich zich op de balpen stortte. In 1948 kocht hij het patent van de gebroeders Biro voor een bedrag van 2 miljoen dollar, en maakte op basis van dat patent een zogenaamde ‘wegwerppen’. Hij bracht de pen op de markt onder de naam Bic Cristal en veroverde daarmee bijna de complete balpenmarkt.

Hoe sterk het concept van Marcel Bich was mag blijken uit het feit dat nu, ruim 75 jaar later, diezelfde Bic Cristal nog altijd wereldwijd de meest verkochte balpen is. De pen wordt verkocht in 160 landen en dagelijks gaan er ongeveer 14 miljoen van over de toonbank.

Waar die populariteit aan te danken is? Wellicht de prijs en de multifunctionaliteit. Op dit moment betaal je voor een Bic Cristal in wat grotere verpakkingen rond de € 0,20. Voor dat geld kun je nog eens een pennetje verbruiken. En wat de multifunctionaliteit betreft: Behalve dat je ermee kunt schrijven blijkt het ook de ideale pen om op te kluiven op stressvolle momenten, om propjes mee te schieten naar saaie leraren en zelfs… om een moord mee te plegen!

In 1991 werd namelijk een vrouw dood in haar huis gevonden met een 14 centimeter lange Bic-Cristal in haar rechter oogkas. Hoewel zijn schuld nooit waterdicht is bewezen werd de zoon ervan verdacht dat hij de pen als pijl had gebruikt in een kruisboog, en daarmee het dodelijke schot had gelost. Omdat de forensisch rechercheurs echter niet konden uitsluiten dat ze misschien zelf in de pen was gevallen werd de zoon alsnog in Hoger Beroep vrijgesproken.